۱. قَالَ ص: مَنْ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ رُضِیَ بِهِ حَکَماً لِغَیْرِهِ. امام صادق- که صلوات خداوند بر او باد- فرمود: هر کس که در مورد خود رعایت انصاف نماید به داورى دیگران پذیرفته شود. ۲. وَ قَالَ علیهالسلام: إِذَا کَانَ الزَّمَانُ زَمَانَ جَوْرٍ وَ أَهْلُهُ أَهْلَ غَدَرٍ فَالطُّمَأْنِینَةُ إِلَى کُلِّ أَحَدٍ عَجْزٌ. امام صادق علیهالسلام فرمود: آنگاه که روزگار زمانه ستم و مردمش اهل نیرنگ باشند اعتماد به هر کسى درماندگى است. ۳. قَالَ علیهالسلام: إِذَا أُضِیفَ الْبَلَاءُ إِلَى الْبَلَاءِ کَانَ مِنَ الْبَلَاءِ عَافِیَةٌ. امام صادق فرمود: چون بلا بر بلا فزاید (نشانه) رهایى از بلا باشد. ۴. قَالَ علیهالسلام: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ صِحَّةَ مَا عِنْدَ أَخِیکَ فَأَغْضِبْهُ فَإِنْ ثَبَتَ لَکَ عَلَى الْمَوَدَّةِ فَهُوَ أَخُوکَ وَ إِلَّا فَلَا. امام صادق علیهالسلام فرمود: چون خواستى سلامت نفس برادرت را دریابى او را بخشم آر، اگر در رفاقت با تو استوار ماند او برادر تو است، وگرنه برادرت نیست. ۵. قَالَ علیهالسلام: لَا تَعْتَدَّ بِمَوَدَّةِ أَحَدٍ حَتَّى تُغْضِبَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ. امام صادق علیهالسلام فرمود: به رفاقت کسى اعتماد مکن؛ تا او را امتحاناً سه بار به خشم آرى. ۶. قَالَ علیهالسلام: لَا تَثِقَنَّ بِأَخِیکَ کُلَّ الثِّقَةِ فَإِنَّ صَرْعَةَ الِاسْتِرْسَالِ لَا تُسْتَقَالُ. امام صادق علیهالسلام فرمود: به دوستت اعتماد مطلق مکن زیرا زمین خوردن و از پاى درآمدن بر اثر دلباختگى و اعتماد همهجانبه را درمان و جبرانى نباشد. ۷. قَالَ علیهالسلام: الْإِسْلَامُ دَرَجَةٌ وَ الْإِیمَانُ عَلَى الْإِسْلَامِ دَرَجَةٌ وَ الْیَقِینُ عَلَى الْإِیمَانِ دَرَجَةٌ وَ مَا أُوتِیَ النَّاسُ أَقَلَّ مِنَ الْیَقِینِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: اسلام یک درجه است، و ایمان درجهای است روى اسلام، و یقین درجهای است روى ایمان، و کمتر کسى به درجه یقین بالا رود. ۸. قَالَ علیهالسلام: إِزَالَةُ الْجِبَالِ أَهْوَنُ مِنْ إِزَالَةِ قَلْبٍ عَنْ مَوْضِعِهِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: برکندن کوهها آسانتر از برکندن دلها از جاى خویش است. ۹. قَالَ علیهالسلام: الْإِیمَانُ فِی الْقَلْبِ وَ الْیَقِینُ خَطَرَاتٌ. امام صادق علیهالسلام فرمود: ایمان در قلب است، و یقین، خطورها (و الهاماتى) است. ۱۰. قَالَ علیهالسلام: الرَّغْبَةُ فِی الدُّنْیَا تُورِثُ الْغَمَّ وَ الْحَزَنَ وَ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا رَاحَةُ الْقَلْبِ وَ الْبَدَنِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: میل به دنیا مایه غم و اندوه و بىمیلى و زهد به دنیا مایه آسایش دل و پیکر باشد. ۱۱. قَالَ علیهالسلام: مِنَ الْعَیْشِ دَارٌ یُکْرَى وَ خُبْزٌ یُشْرَى. امام صادق علیهالسلام: خوش زیستن داشتن خانهاى اجارهاى و نانى خریدنى است. ۱۲. قَالَ علیهالسلام: لِرَجُلَیْنِ تَخَاصَمَا بِحَضْرَتِهِ أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَظْفَرْ بِخَیْرٍ مَنْ ظَفِرَ بِالظُّلْمِ وَ مَنْ یَفْعَلِ السُّوءَ بِالنَّاسِ فَلَا یُنْکِرِ السُّوءَ إِذَا فُعِلَ بِهِ. امام صادق علیهالسلام به دو مرد که در حضورش نزاع مىکردند فرمود: هان! هر که با زورگویى پیروزى یابد، پیروزىاش نیکو نباشد و آن کس که با مردم بدى کند نبایستى از بدى مردم، ناراحت گردد. ۱۳. قَالَ علیهالسلام: التَّوَاصُلُ بَیْنَ الْإِخْوَانِ فِی الْحَضَرِ التَّزَاوُرُ وَ التَّوَاصُلُ فِی السَّفَرِ الْمُکَاتَبَةُ. امام صادق علیهالسلام فرمود: برقرارى ارتباط بین برادران در وطن، دیدار یکدیگر و هنگام سفر، نامهنگارى است. ۱۴. قَالَ علیهالسلام: لَا یَصْلُحُ الْمُؤْمِنُ إِلَّا عَلَى ثَلَاثِ خِصَالٍ التَّفَقُّهِ فِی الدِّینِ وَ حُسْنِ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرِ عَلَى النَّائِبَةِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: مؤمن جز به سه خصلت نیک نشود: فهم در دین، اندازهدارى نیکو در زندگانى و بردبارى بر ناگوارى. ۱۵. وَ قَالَ علیهالسلام: الْمُؤْمِنُ لَا یَغْلِبُهُ فَرْجُهُ وَ لَا یَفْضَحُهُ بَطْنُهُ. امام صادق علیهالسلام فرمود: بر مؤمن، عورتش چیره نگردد و شکمش او را رسوا نسازد. ۱۶. قَالَ علیهالسلام: صُحْبَةُ عِشْرِینَ سَنَةً قَرَابَةٌ. امام صادق علیهالسلام فرمود: همنشینى بیست ساله (بهمنزله) خویشاوندى است. ۱۷. قَالَ علیهالسلام: لَا تَصْلُحُ الصَّنِیعَةُ إِلَّا عِنْدَ ذِی حَسَبٍ أَوْ دِینٍ وَ مَا أَقَلَّ مَنْ یَشْکُرُ الْمَعْرُوفَ. امام صادق علیهالسلام فرمود: احسان نسزد مگر نسبت به کسى که عیالوار یا دیندار است. و چه کم کسى باشد که احسان را سپاس دارد. ۱۸. قَالَ علیهالسلام: إِنَّمَا یُؤْمَرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یُنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ مُؤْمِنٌ فَیَتَّعِظُ أَوْ جَاهِلٌ فَیَتَعَلَّمُ فَأَمَّا صَاحِبُ سَوْطٍ وَ سَیْفٍ فَلَا. امام صادق علیهالسلام فرمود: به راستى مؤمن [چون] امر به معروف شود یا نهى از منکر گردد پند پذیرد یا نادان یاد گیرد ولى آن که تازیانه و شمشیر دارد [پند یا آموزش] قبول نکند. ۱۹. قَالَ علیهالسلام: إِنَّمَا یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ مَنْ کَانَتْ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ عَالِمٌ بِمَا یَأْمُرُ عَالِمٌ بِمَا یَنْهَى عَادِلٌ فِیمَا یَأْمُرُ عَادِلٌ فِیمَا یَنْهَى رَفِیقٌ بِمَا یَأْمُرُ رَفِیقٌ بِمَا یَنْهَى. امام صادق علیهالسلام فرمود: تنها کسى مىتواند امر به معروف کند یا نهى از منکر نماید که داراى سه صفت باشد: به آنچه امر مىکند و از آنچه نهى مىنماید آگاه باشد، عادلانه امر کند و نهى نماید، با مهربانى و نرمی امر و نهى کند. ۲۰. قَالَ علیهالسلام: إِنَّ اللَّهَ أَنْعَمَ عَلَى قَوْمٍ بِالْمَوَاهِبِ فَلَمْ یَشْکُرُوهُ فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَى قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَکَانَتْ عَلَیْهِمْ نِعْمَةً. امام صادق علیهالسلام فرمود: خداوند بخششهایی به مردمى داد و شکرش نکردند و آن نعمتها وبال آنها شد، و مردمى را به مصیبتها گرفتار کرد و صبر کردند، و بلاها براى آنها نعمت شد. ۲۱. قَالَ علیهالسلام: صَلَاحُ حَالِ التَّعَایُشِ وَ التَّعَاشُرِ مِلْءُ مِکْیَالٍ ثُلُثَاهُ فِطْنَةٌ وَ ثُلُثُهُ تَغَافُلٌ. امام صادق علیهالسلام فرمود: مصلحت زندگى و معاشرت اجتماعى به پیمانهاى پر ماند که دو سوم آن هوش و زیرکى؛ و یک سومش نادیده گرفتن و تجاهل است. ۲۲. قَالَ علیهالسلام: مَا أَقْبَحَ الِانْتِقَامَ بِأَهْلِ الْأَقْدَار. امام صادق علیهالسلام فرمود: انتقامجویى قدرتمندان چه زشت است. ۲۳. قِیلَ لَهُ مَا الْمُرُوَّةُ فَقَالَ علیهالسلام: لَا یَرَاکَ اللَّهُ حَیْثُ نَهَاکَ وَ لَا یَفْقِدُکَ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکَ. پرسیدند: مردانگى چیست؟ فرمود: خدا تو را آنجا که منع کرده نبیند و آنجا که امر کرده گم نکند. ۲۴. قَالَ علیهالسلام: اشْکُرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَیْکَ وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَکَرَکَ فَإِنَّهُ لَا إِزَالَةَ لِلنِّعَمِ إِذَا شُکِرَتْ وَ لَا إِقَامَةَ لَهَا إِذَا کُفِرَتْ وَ الشُّکْرُ زِیَادَةٌ فِی النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْفَقْرِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: سپاس آن کس که نعمتت داده بگذار، و بر کسى که شکرت گفت نعمت بخش، که نعمتها با شکرگزارى مستدام شود، و با کفران و ناسپاسى زوال پذیرد، و حقّشناسى و سپاسگزارى نعمت را افزون کند، و ایمنى و پناه از فقر باشد. ۲۵. قَالَ علیهالسلام: فَوْتُ الْحَاجَةِ خَیْرٌ مِنْ طَلَبِهَا مِنْ غَیْرِ أَهْلِهَا وَ أَشَدُّ مِنَ الْمُصِیبَةِ سُوءُ الْخُلُقِ مِنْهَا. امام صادق علیهالسلام فرمود: از دست دادن حاجت و نیاز، از تقاضاى به نااهل خوشتر است، و دشوارتر از گرفتارى بدخویی ناشى از آن گرفتارى است. ۲۶. سَأَلَهُ رَجُلٌ أَنْ یُعَلِّمَهُ مَا یَنَالُ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ لَا یُطَوِّلَ عَلَیْهِ «4» فَقَالَ ع لَا تَکْذِبْ. مردى از آن حضرت (امام صادق علیهالسلام) درخواست کلامى کوتاه نمود که حاوى خیر دنیا و آخرت باشد، فرمود: دروغ مگو. ۲۷. قَالَ علیهالسلام: الدَّیْنُ غَمٌّ بِاللَّیْلِ وَ ذُلٌّ بِالنَّهَارِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: بدهکارى اندوه شب است و خوارى روز. ۲۸. قَالَ علیهالسلام: إِذَا صَلَحَ أَمْرُ دُنْیَاکَ فَاتَّهِمْ دِینَکَ. امام صادق علیهالسلام فرمود: چون کار دنیایت را نیکو و مرتّب و روبهراه دیدى به دین و آئین خود بدگمان شو. ۲۹. قَالَ علیهالسلام: بَرُّوا آبَاءَکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْنَاؤُکُمْ وَ عِفُّوا عَنْ نِسَاءِ النَّاسِ تَعِفَّ نِسَاؤُکُمْ. امام صادق علیهالسلام فرمود: با پدران خود خوشرفتارى کنید تا مشمول خوشرفتارى فرزند خود گردید، و نسبت به زنان مردم رعایت عفّت و پاکدامنى بنمایید تا زنانتان عفیف و پاکدامن گردند. ۳۰. قَالَ علیهالسلام: مَنِ ائْتَمَنَ خَائِناً عَلَى أَمَانَةٍ لَمْ یَکُنْ لَهُ عَلَى اللَّهِ ضَمَانٌ. امام صادق علیهالسلام فرمود: هر که خائنى را امانتدار امانتى کند، او را نزد خدا ضمانتى نباشد. ۳۱. قَالَ علیهالسلام: الْحَیَاءُ عَلَى وَجْهَیْنِ فَمِنْهُ ضَعْفٌ وَ مِنْهُ قُوَّةٌ وَ إِسْلَامٌ وَ إِیمَانٌ. امام صادق علیهالسلام فرمود: حیا دو گونه است: یکى ضعف و ناتوانى است، و دیگرى نیرومندى و اسلام و ایمان. ۳۲. قَالَ علیهالسلام: تَرْکُ الْحُقُوقِ مَذَلَّةٌ وَ إِنَّ الرَّجُلَ یَحْتَاجُ إِلَى أَنْ یَتَعَرَّضَ فِیهَا لِلْکَذِبِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: رعایت نکردن حقوق زبونى است، و مرد را براى پوزشخواهى به دروغ وامىدارد. ۳۳. قَالَ علیهالسلام: إِذَا سَلَّمَ الرَّجُلُ مِنَ الْجَمَاعَةِ أَجْزَأَ عَنْهُمْ وَ إِذَا رَدَّ وَاحِدٌ مِنَ الْقَوْمِ أَجْزَأَ عَنْهُمْ. امام صادق علیهالسلام فرمود: یک نفر که از میان جمعى سلام کند از همه کافى است، و یکى هم که از جمعى جواب گوید کفایت کند. ۳۴. قَالَ علیهالسلام: السَّلَامُ تَطَوُّعٌ وَ الرَّدُّ فَرِیضَةٌ. امام صادق علیهالسلام فرمود: سلام مستحب است و جواب سلام واجب. ۳۵. قَالَ علیهالسلام: مَنْ بَدَأَ بِکَلَامٍ قَبْلَ سَلَامٍ فَلَا تُجِیبُوهُ. امام صادق علیهالسلام فرمود: هر که پیش از سلام آغاز سخن کند جوابش نگویید. ۳۶. قَالَ علیهالسلام: تَصَافَحُوا فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالسَّخِیمَةِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: به هم دست بدهید که کینه را میبرد. ۳۷. قَالَ علیهالسلام: اتَّقِ اللَّهَ بَعْضَ التُّقَى وَ إِنْ قَلَّ وَ دَعْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ سِتْراً وَ إِنْ رَقَّ. امام صادق علیهالسلام فرمود: از خدا اندکى هم که باشد، پروا کنید، میان خود و خدا پردهاى، هر چند نازک، بگذارید. ۳۸. قَالَ علیهالسلام: مَنْ مَلَکَ نَفْسَهُ إِذَا غَضِبَ وَ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشْتَهَى حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: آن کس که گاه خشم، طمع، ترس، و شهوت خویشتندار باشد، خدا بدنش را بر آتش حرام کند. ۳۹. قَالَ علیهالسلام: الْعَافِیَةُ نِعْمَةٌ خَفِیفَةٌ إِذَا وُجِدَتْ نُسِیَتْ وَ إِذَا عُدِمَتِ ذُکِرَتْ. امام صادق علیهالسلام فرمود: عافیت نعمتى سبکوزن است، تا هست فراموش مىشود، و چون رفت به یاد مىآید. ۴۰. قَالَ علیهالسلام: لِلَّهِ فِی السَّرَّاءِ نِعْمَةُ التَّفَضُّلِ وَ فِی الضَّرَّاءِ نِعْمَةُ التَّطَهُّرِ. امام صادق علیهالسلام فرمود: خداى را در حال گشایش، نعمت احسان و تفضل است، و در سختى نعمت پاکى [از گناه]. چهل حدیث نورانی از امام صادق علیهالسلام79